Sosyal-duygusal etkileşimde ve iletişimde bozulma ve sınırlı kısıtlı ve tekrarlayıcı davranışlarla giden bir bozukluktur. Otizm spektrum bozuklukları düzeyine göre üç grupta incelenir: Hafif-Orta-Ağır . Otizm nedir? otizmin belirtileri nelerdir? yazımızda sizlere otizmi anlatmaya ve otistik bireyleri hayata tutundurmaya çalışacağız.
Asperger Bozukluğu (Asperger Sendromu)
Sosyal alanda ve iletişimde belirgin zorluklar, kısıtlı ilgi alanı ve tekrarlayıcı hareketlerle karakterize olan yaygın gelişimsel bozukluklardan biridir.
Belirtiler
Sosyal Etkileşimde Kalitatif Bozukluk :
– Sosyal etkileşimi düzenleyen göz kontağı, yüz ifadesi, beden posturü, jest-mimiklerin kullanımında yetersizlik.
– İlgilerin, aktivitelerin ve duyguların karşılıklı paylaşıldığı akran ilişkileri geliştirememe
– Sosyal-emosyonel karşılıklılığın olmaması (eksik veya uygunsuz cevap, sosyal ortama göre davranışları ayarlamada zorluk)
– Zevkleri, ilgileri veya başarıyı spontan olarak paylaşma arayışının olmaması
Sosyal Etkileşimde Zorluklar :
– Sosyal olmayan iletişimde zorluk (jest, mimik vs)
– Göz kontağını sürdürmede zorluk
– Empati eksikliği
– İmaları, metaforları, atasözlerini iki anlamlı kelimeleri anlamama, kelimesi kelimesine anlama- Şakaları anlamama
– Kendi duygularını ve ifade etmede zorluk
– Egosentrik davranışlar
– Aşırı dürüstlük
– Diğerlerinin ilgilerini anlayamama
– Hataları düzeltmek zorunda hissederler, kuralcıdırlar
– İnsanlardan çok nesnelere bağlanma
– Kısıtlı ya da uygunsuz affektler
– Bir olayın bütününden ziyade detaylarına takılma
Dil Alanındaki Semptomlar
– Resmi, didaktik, büyüklük taslar şekilde konuşma
– Kendine has yeni kelimeler türetme ve eklemeler yapma (bebek kardeşi için: ”bozulmuş”)
– Duygusuz, monoton ses tonu
– Zamir karıştırma
Konuşma ve Dil Alanındaki Anormallikler :
– Anlama zorlukları belirgin. Dili ortamına göre, vurgusuna tonlamasına göre anlamada veya metaforik dil anlamada zorluk.
– Pragmatik zorluklar-karşılıklı diyaloğu sürdürememe. Açık uçlu sorulara cevap verememe.
– Diyaloglardaki soru-cevapları oyun olarak görme ve bilmelerine rağmen ”doğru cevabı alabilecek miyim” tarzı sorular sorma.
– Sosyal ortamlara göre ses tonunu ayarlayamaz; çok yüksek ,çok alçak, çok hızlı, çok yavaş konuşabilir.
– Kendini ifade ederken, mırıldanırken sosyal bir klişeyi aşırı yüksek bir ses tonuyla söyleyebilir.
– Genellikle düz prozodiye ve monoton bir sese sahiptirler.
Sözel Olmayan İletişim Zorlukları :
– Bakış: sert, delip geçen, boş, şaşırmış olabilir.
– Mimikler az.
– İnsanlarla uygun fiziksel mesafeyi ayarlamada güçlük çekmek.
– Konuşmanın ortasında kalkıp yürüyebilir, konuştukları kişilerin arkasında konumlanabilir.
– Konuşma sırasında ifadesiz ve mimiksiz yüzünün ve depresif bakışının arkasından kocaman bir gülümseme hatta kahkaha gelebilir.
Sınırlı İlgi Alanı, Basmakalıp ve Yineleyici Hareketler :
– Bir veya daha fazla kısıtlı ilgi alanı ile anormal şiddette preokupasyon
– Belli fonksiyonel olmayan rutin veya ritüellere kompulsif biçimde bağlı olma
– Stereotipik ve tekrarlayıcı motor manyerizm
– Objelerin parçalarıyla veya oyuncakların fonksiyonel olmayan kısımlarıyla preokupasyon (kokusu, dokusu, sesi gibi)
Sınırlı İlgi Alanı ve Tekrarlayıcı Davranışlar
– Fonksiyonelliği bozabilen özel ilgi alanı
– Değişikliklerden rahatsız olma
– İyi hafıza (gündelik olaylar, fotografik hafıza)
– Stereotipiler ve tikler
– Kurallara sıkı sıkıya bağlı olma
– Rutinlerinin dışına çıkıldığında çok rahatsız olma
Motor Kontrol Problemleri
– Yürüyüşleri hipotonik, hantal veya katı-bükülmez şeklinde olur ve sıklıkla kollar sallanmaz.
– İnce motor hareketlerde beceriksizlik olabilir. Ancak çoğunluğu için kaba motor performans oldukça problemlidir.
– Bisiklet sürmede, yüzmede, topu yakalamada ve doğru yöne atmada zorlanabilirler.
– Stereotipileri olabilir ama bu yaşlarda sıklıkla kaybolur veya garip olduğunu anladıklarından aktif olarak diğer insanlardan saklarlar.
– Okul çağında sıklıkla tik gelişir.
– Ergenlik döneminde ”katatoni” gelişebilir.
Diğer Farklılıklar :
– Duysal anomaliler (ses, koku, tat, dokunmaya aşırı duyarlılık)
– Sakarlık ve unkoordine hareketler
– İnce motor gelişimde hafif gecikmeler
– Garip yürüyüş
Bu Çocukların Güçlü Yanları
– Fotografik hafıza ve ezber çok iyi
– Daha sistematik düşünme
– Detayları fark edebilme
– İlgi alanları ile ilgili çok fazla bilgi edinebilme
– Bazıları küçük yaşlarda okumayı kendiliğinden öğrenir
Ergenlikte Semptomlar
– Bir çoğunda kişisel hijyen kötü.
– Saç ve tırnak kesme problem olabilir.
– Uygunsuz cinsel içerikli davranışlar.
– Öfke ve dürtü kontrol bozuklukları.
– Bazıları aynı elbiseyi aylarca giyebilir, yıkanmasından rahatsız olabilir.
– Küçüklüklerinde aktif ama garip olanlar ergenlikte sosyal fobi geliştirebilir.
– Farklı olduklarının farkındalığına varınca sosyal yetersizlik duyguları artabilir ve içe kapanma olabilir.
– Depresyon ve irritabilite sık.
– Madde kullanımı ve nadiren antisosyal aktiviteler olabilir.
– Katatonik özellikler gelişebilir.
– Kızlarda, nadiren erkeklerde Anoreksiya Nervosa gelişebilir (uygun yiyeceklerle ilgili sabit fikirler, çeşitli ritüeller)
– Ergenlikte psikiyatrik yardım için başvuran herkes de akla gelmeli
Nöropsikolojik Fonksiyonlar
– Zihin teorisi
– Prosedurel öğrenme
– Merkezi bütünlük
– Yürütücü işlevlerde
Diğer İnsanların Duygu ve Niyetlerini Anlayabilme / Empati Becerileri :
– Diğer insanların duygularını, düşüncelerini, niyetlerini hayal edebilme becerisidir.
– Dünyada olup bitenleri somut olarak değil, somut olanın arkasındaki soyut olanları anlayabilme becerisidir.
– İlerleyen yaşlarda asperger sendromu olan bireylerde bu beceri nihayet gelişebilse de, yavaştır. Sezgisel olarak değil daha çok bilişsel olarak yapılır.
Yürütücü İşlevler
– Yürütücü işlevlerin elemanları; bir hedefe ulaşabilmek için plan yapabilme, bu amaç için bir strateji oluşturabilme, hedefi, stratejiyi ve olaylar dizisini çalışan bellekte tutabilme, anlık haz ihtiyacını erteleyebilme becerileridir. ‘neden-sonuç’ ilişkisi kurabilme ve zaman algısı da yürütücü işlevlerle ilgilidir. Ayrıca bazı araştırmacılar, çalışan belleği, dikkat becerilerini ve dürtü kontrol kapasitesini de yürütücü işlevler arasında sayar.
– Asperger Sendromu olan bireylerin çalışan bellek, dikkat ve dürtü kontrolü gibi yürütücü işlevlerinde belirgin zorlukları vardır.
– Bazı Asperger Sendromu olan bireylerde zaman algısındaki sorun ve yavaşlık, hayatını en çok etkileyen problemlerden biridir.
Merkezi Birleştirme
Detayların ardındaki ‘bütün resmi’ görebilmeyle ilgili yapılan çalışmaların bazıları, Asperger Sendromu olan bireylerde bu alanda ciddi sorunlar olduğunu belirtirken, diğerleri çok hafif sorunlar olduğunu veya belirtmektedir. Klinik deneyim, Asperger Sendromu olan bireylerin bazı gerçek yaşam olaylarında detaylara aşırı derecede takılıp, olayın bütününü görmede başarısız olduğunu göstermektedir.
Prosedürel Öğrenme
Asperger Sendromu olan bireyler, aynı anda birden fazla şeyi yapabilmekte zorlanırlar. Yakın ilişkili olan otomatizasyon becerileri zayıftır. Öğrenilen bir hareket belli bir eğitim döneminden sonra az ya da çok otomatik bir hale gelir ve gerektiği zaman otomatik bir şekilde tekrar geri çağrılabilir. Asperger Sendromu’nda pratik öğrenme konularında bazen ciddi derecede yetersizlik olabilir.
İntihar Düşünceleri ve Girişimleri
– Ergenlikten itibaren intihar girişimleri sıklaşır. Bu yaş grubunda sıklıkla tetikleyici neden, hayatın getirdiği sosyal becerilerle baş edememedir.
– Vahşi metodlar nadir değildir. (asma, zehirleme, silahla vurma, köprüden atlama veya bir trenin önüne atlama).
Ek olarak;
– Kişilik Bozuklukları (obsesif kompulsif bozukluk, narsistik, şizoid, şizotipal, paranoid, kaçıngan)
– Antisosyal davranışlar (daha çok özel ilgi alanlarıyla ilgili suçlar).
– Özel öğrenme güçlüğü (disleksi, diskalkuli, hiperleksi oldukça sıktır).
– Algı problemleri (kokuya, sese anormal tepkiler).
– Denge problemleri (hafif ataksi).
Tedavi
– Eğitsel Tedaviler
– Ek psikiyatrik tedaviler
– Sosyal beceri eğitimi
– Bilişsel-davranışçı tedaviler
– Eşlik eden DEHB, depresyon, anksiyete için farmakolojik ajanlar
– Psikoeğitim-Konuşma terapisi
– Ebeveyn eğitim ve desteği
– Fizik tedavi (zayf motor koordinasyon için)
– Psikoterapi (destekleyici)
– Asperger Sendromlu bireylerden oluşan grup seansları
Tedavi Süreci
– En önemli müdahale Asperger Sendrom’lu olgunun hem de ailesinin yaşam kalitesini arttırmaya yönelik olmalı.
– Asperger Sendrom’unun ne oldupu ile ilgili bilgilendirme önemli.
– Çoğu kez okula ya da çalıştığı yere Asperger Sendromu ile ilgili bilgi vermek gerekiyor.
– Beklentiler gerçekçi düzeye çekilmeli.
– Eğitimsel ve psikolojik desteğin önemi anlatılmalı.
– Tedavi olguya özel olmalı. (Gilberg 2002)